Wentylator Przeciwwybuchowy ATEX – Jaki Wybrać w Strefie EX?

W środowiskach zagrożonych wybuchem nie ma miejsca na kompromisy. Wentylacja w takich przestrzeniach musi być nie tylko wydajna, ale przede wszystkim bezpieczna. Właśnie dlatego wentylatory zaprojektowane zgodnie z dyrektywą ATEX odgrywają niezwykle ważną rolę w wielu branżach przemysłowych.

Czym Jest Wentylator Przeciwwybuchowy i Dlaczego Jest Tak Ważny w strefie EX?

Wentylatory ATEX to specjalistyczne urządzenia przeznaczone do pracy w strefach zagrożonych wybuchem. Skrót „ATEX” pochodzi od francuskiego „ATmosphères EXplosibles” i odnosi się do dyrektyw unijnych:

• ATEX 2014/34/UE: Dotyczy producentów urządzeń używanych w atmosferach wybuchowych
• ATEX 99/92/WE: Reguluje wymagania dla użytkowników końcowych, związane z bezpieczeństwem pracy

Wentylatory te są stosowane wszędzie tam, gdzie występuje ryzyko obecności palnych gazów, par, mgieł lub pyłów. Ich zadaniem jest skuteczne usuwanie potencjalnie niebezpiecznych mieszanin z powietrza, zanim dojdzie do zapłonu.

✅ Dlaczego wentylator ATEX to niezbędne wyposażenie?

• Gwarantuje bezpieczeństwo pracowników i sprzętu
• Zgodność z przepisami BHP i dyrektywami UE
• Redukcja ryzyka wybuchu i kosztownych przestojów produkcyjnych
• Możliwość eksploatacji w wymagających środowiskach przemysłowych

Rodzaje Wentylatorów ATEX i Ich Zastosowanie w Przemyśle

Specjalne wentylatory wyciągowe ATEX występują w wielu wariantach, dostosowanych do konkretnych potrzeb aplikacyjnych. Wybór odpowiedniego typu zależy nie tylko od klasyfikacji strefy zagrożenia wybuchem, ale też od rodzaju medium czyli mieszaniny powietrza, które ma być transportowane, oraz warunków technicznych instalacji.

📌 Podział Wentylatorów ATEX Według Konstrukcji

Wentylatory promieniowe (odśrodkowe): Charakteryzują się dużą wydajnością ciśnieniową i są stosowane w układach wymagających pokonania dużego oporu przepływu, np. w filtracji powietrza lub odpylaniu
👉 Zastosowanie: przemysł chemiczny, farmaceutyczny, lakiernie, strefy z pyłami i gazami wybuchowymi.

Wentylatory osiowe: Wentylatory osiowe przeciwwybuchowe zapewniają dużą wydajność przepływu powietrza przy niskim sprężu. Stosowane głównie do wentylacji ogólnej lub nawiewu/wyciągu w dużych przestrzeniach
👉 Zastosowanie: przemysł petrochemiczny, magazyny paliw, silosy, hale przemysłowe.

Wentylatory dachowe i kanałowe: Przeznaczone do montażu na dachach lub w ciągach wentylacyjnych, zapewniają bezpośrednie odprowadzenie powietrza z budynku
👉 Zastosowanie: laboratoria, hale produkcyjne, budynki z systemem wentylacji mechanicznej.

Wentylatory mobilne (przenośne): Stosowane tymczasowo, w miejscach o zmiennym zagrożeniu lub w czasie konserwacji instalacji
👉 Zastosowanie: serwis, zakłady przemysłowe, sytuacje awaryjne.

Kluczowe Cechy Konstrukcyjne Wentylatorów ATEX

• Obudowy wykonane z materiałów nieiskrzących (np. tworzywa antystatyczne)
• Silniki w wykonaniu przeciwwybuchowym (Ex d, Ex e, Ex nA – w zależności od strefy)
• Łopatki wirnika z tworzyw trudnopalnych lub metali nieżelaznych
• Uziemienie elementów oraz brak miejsc gromadzenia ładunków elektrostatycznych
• Szczelne uszczelnienia zapobiegające przedostawaniu się mieszanki wybuchowej do wnętrza urządzenia

Jak Rozpoznać Strefę Zagrożenia Wybuchowego i Dobrać Wentylator ATEX?

Wybór odpowiedniego wentylatora przeciwwybuchowego to nie tylko kwestia parametrów technicznych najważniejszym aspektem jest prawidłowa identyfikacja strefy zagrożenia wybuchem, w której urządzenie będzie pracować. To właśnie klasyfikacja strefy definiuje wymagania dotyczące konstrukcji i zabezpieczeń przeciwwybuchowych.

📋 Podział Stref ATEX Według Dyrektywy 1999/92/WE

🔸 Strefy gazowe (atmosfera gazowa):

• Strefa 0: Miejsce, w którym atmosfera wybuchowa w postaci mieszaniny gazu, pary lub mgły z powietrzem występuje ciągle lub przez długie okresy
  👉 Przykład: wnętrze zbiornika z benzyną.
• Strefa 1: Miejsce, gdzie atmosfera wybuchowa pojawia się okresowo w normalnych warunkach pracy
  👉 Przykład: otoczenie zaworów lub połączeń kołnierzowych.
• Strefa 2: Miejsce, w którym atmosfera wybuchowa pojawia się rzadko i krótkotrwale
  👉 Przykład: dobrze wentylowane pomieszczenia z instalacjami gazowymi.

🔹 Strefy pyłowe (atmosfera pyłowa):

• Strefa 20: Miejsce, w którym atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu występuje ciągle lub często
  👉 Przykład: wnętrze silosu z mąką lub cukrem.
• Strefa 21: Miejsce, gdzie pyłowa atmosfera wybuchowa występuje czasami w normalnych warunkach pracy
  👉 Przykład: przy urządzeniach do transportu lub mieszania materiałów sypkich.
• Strefa 22: Miejsce, w którym taka atmosfera pojawia się rzadko i przez krótki czas
  👉 Przykład: otoczenie podajników, lejów, filtrów.

✅ Jak Dobrać Wentylator do Strefy?

1. Określ rodzaj atmosfery wybuchowej: Gazowa czy pyłowa
2. Ustal klasę strefy (0, 1, 2 lub 20, 21, 22): Na podstawie oceny ryzyka
3. Dobierz wentylator z odpowiednim oznaczeniem ATEX: Zgodnie z wymaganiami normy PN-EN ISO 80079-36/37
4. Sprawdź certyfikat Ex i grupę temperaturową: Np. II 2G Ex d IIB T4

Przykład oznaczenia:
👉 II 2D Ex tD A21 IP65 T120°C – oznacza urządzenie do strefy 21 z pyłami wybuchowymi, w obudowie pyłoszczelnej o maksymalnej temperaturze powierzchni 120°C.

Normy, Certyfikaty i Przepisy – Co Musi Spełniać Wentylator ATEX?

Wentylator pracujący w strefie zagrożonej wybuchem to urządzenie o szczególnych wymaganiach. Nie wystarczy, że „jest bezpieczny” – musi być formalnie certyfikowany i zgodny z obowiązującymi przepisami prawa. Poniżej zestawiamy kluczowe normy, oznaczenia i dokumenty, które powinien posiadać każdy wentylator ATEX.

📘 Dyrektywa ATEX 2014/34/UE

To najważniejszy dokument prawny regulujący zasady wprowadzania do obrotu urządzeń pracujących w atmosferze wybuchowej. Dotyczy producentów i dostawców urządzeń.

Każdy wentylator ATEX musi:

• Być zaprojektowany i wyprodukowany zgodnie z dyrektywą 2014/34/UE (ATEX)
• Posiadać odpowiedni certyfikat jednostki notyfikowanej
• Być oznaczony zgodnie z wymaganiami
• Posiadać deklarację zgodności UE

📕 Normy Techniczne Dotyczące Wentylatorów ATEX

• PN-EN ISO 80079-36: Podstawowe wymagania konstrukcyjne dla urządzeń mechanicznych
• PN-EN ISO 80079-37: Urządzenia zabezpieczone przez konstrukcję „c”, kontrolę zapłonu „b” lub hermetyzację „k”
• PN-EN 14986: Specyfika wentylatorów przeznaczonych do stosowania w atmosferach wybuchowych

🧾 Co Sprawdzić przy Zakupie Wentylatora ATEX?

✅ Certyfikat ATEX: Wystawiony przez uznaną jednostkę certyfikującą

✅ Dokumentacja techniczna: Schematy, instrukcje, deklaracja zgodności UE

✅ Oznaczenie Ex na tabliczce znamionowej: Nie tylko „napis ATEX”, ale pełny symbol

✅ Informacja o grupie wybuchowości i klasie temperatury: Np. IIB T4

✅ Zgodność z warunkami strefy: Odpowiedni typ obudowy, zabezpieczeń, uziemienia

✅ Zalecenia dot. konserwacji i montażu: Wiele wentylatorów ATEX ma określone wymagania montażowe

Dobór Wentylatora ATEX – Jak Przeprowadzić Proces Krok po Kroku?

Dobór wentylatora ATEX nie może być przypadkowy – to proces oparty na analizie ryzyka, precyzyjnym określeniu warunków pracy i dostosowaniu urządzenia do konkretnej strefy zagrożenia wybuchem. Oto, jak powinien wyglądać ten proces krok po kroku 👇

1. Określenie Rodzaju Atmosfery Wybuchowej

Pierwszym krokiem jest ustalenie, z jaką atmosferą mamy do czynienia:

• Gazowa (G): Np. opary rozpuszczalników, gaz ziemny, aceton
• Pyłowa (D): Np. pył cukru, mąki, metali, węgla

Wentylatory ATEX są klasyfikowane do jednej lub obu kategorii (Ex G / Ex D). Musisz znać rodzaj zagrożenia, by dobrać właściwe urządzenie.

2. Analiza Strefy EX

Następnie określana jest tzw. strefa zagrożenia wybuchem:

• Strefa 0 / 20: Atmosfera wybuchowa występuje stale lub przez długi czas
• Strefa 1 / 21: Atmosfera może pojawić się okresowo w normalnych warunkach
• Strefa 2 / 22: Atmosfera pojawia się rzadko i tylko przez krótki czas

Do każdej strefy dobiera się wentylator o odpowiedniej kategorii ochrony:

• Kategoria 1: Do stref 0/20
• Kategoria 2: Do stref 1/21
• Kategoria 3: Do stref 2/22

3. Dane Techniczne i Środowiskowe

Wentylator musi odpowiadać parametrom pracy, takim jak:

• ✅ Wydajność powietrza [m³/h]
• ✅ Spręż [Pa]
• ✅ Temperatura medium i otoczenia
• ✅ Rodzaj transportowanego medium
• ✅ Wilgotność i zapylenie

Dodatkowo należy określić:

• 💡 Rodzaj montażu (ścienny, dachowy, kanałowy)
• 🔄 Kierunek przepływu powietrza
• 🔌 Rodzaj zasilania i silnika

4. Wybór Materiałów Konstrukcyjnych

Wentylator musi być wykonany z materiałów odpornych na iskrzenie i korozję:

• Wirniki z aluminium lub stali nierdzewnej
• Obudowy z blachy stalowej, aluminium, tworzyw trudnopalnych
• Uszczelki i łożyska zabezpieczone przed iskrzeniem

W przypadku pyłów przewodzących – dodatkowe środki ochrony przed wyładowaniami elektrostatycznymi (uziemienie, przewodzące powierzchnie).

5. Uwzględnienie Eksploatacji i Serwisu

Wentylator musi być łatwy do:

• 🔧 Konserwacji (wymiana łożysk, czyszczenie łopatek)
• 📊 Kontroli (czytelne oznaczenia, dostęp do tabliczki znamionowej)
• 🛡️ Ochrony przed przeciążeniem i awariami

Przykłady Zastosowania Wentylatorów ATEX w Przemyśle

Wentylatory ATEX znajdują szerokie zastosowanie wszędzie tam, gdzie występuje ryzyko wybuchu. Ich wybór oraz zastosowanie różni się w zależności od branży i typu zagrożenia. Oto konkretne przykłady z różnych sektorów przemysłu:

🧪 Przemysł Chemiczny i Farmaceutyczny

W zakładach chemicznych oraz laboratoriach farmaceutycznych często występują opary łatwopalnych rozpuszczalników i substancji gazowych. Wentylatory ATEX muszą:

• Odpowiadać wymaganiom dla strefy 1 lub 2 (czasem nawet 0)
• Być odporne na agresywne chemicznie opary (np. kwasy, aceton)
• Mieć komponenty wykonane z materiałów nieiskrzących
• Zapewniać bezpieczne odprowadzanie powietrza z komór reakcyjnych, stanowisk laboratoryjnych i magazynów chemikaliów

💡 Przykład: Wentylator ATEX z obudową z tworzywa chemoodpornego i wirnikiem z aluminium – montowany na dachu hali produkcyjnej.

🛢️ Magazyny i Terminale Paliwowe

W tych miejscach mamy do czynienia z gazami wybuchowymi (np. LPG, benzyna), dlatego konieczne są wentylatory:

• Przystosowane do strefy 1/21
• Wykonane z materiałów zabezpieczonych przed korozją i iskrzeniem
• Zasilane przez silniki ATEX, często z zabezpieczeniem Ex d (ciśnieniowa obudowa przeciwwybuchowa)
• Z układami wykrywającymi awarie silnika i przeciążenia

📌 Przykład: Duży wentylator osiowy ATEX do wentylacji strefy załadunku cystern – z uziemieniem i detektorem gazów.

🌾 Przemysł Spożywczy i Młynarski

Tutaj zagrożenie wybuchowe wynika głównie z obecności pyłów organicznych (cukier, mąka, skrobia). Wymagania dla wentylatorów:

• Kategoria 2D lub 3D (dla stref 21/22)
• Odporność na wyładowania elektrostatyczne – powierzchnie przewodzące, systemy uziemienia
• Łatwość w czyszczeniu i konserwacji – spełnienie norm higienicznych (HACCP)
• Cicha praca i odporność na wilgoć

🍞 Przykład: Promieniowy wentylator ATEX z obudową z nierdzewki, stosowany do odciągu pyłu mącznego z linii pakowania w młynie.

🏗️ Zakłady Obróbki Metali i Odlewnie

Podczas obróbki metali powstają pyły przewodzące i opary łatwopalnych cieczy, dlatego wentylatory muszą:

• Mieć certyfikat do pracy w strefach 21/22
• Posiadać solidną konstrukcję odporną na iskry i ścieranie
• Być odpowiednio zabezpieczone przed pyłem i wysoką temperaturą

⚙️ Przykład: Wentylator promieniowy ATEX odciągający pyły aluminiowe z systemu szlifowania detali.

🌿 Oczyszczalnie Ścieków i Biogazownie

Tu źródłem zagrożenia są gazy fermentacyjne, np. metan czy siarkowodór. Wentylatory muszą:

• Mieć wysoki poziom szczelności
• Być przystosowane do atmosfery gazowej – Ex G (strefa 1 lub 2)
• Zapewniać bezpieczny przepływ i odprowadzanie mieszanin wybuchowych
• Mieć zabezpieczenia przeciwwybuchowe i kontrolę stanu technicznego

♻️ Przykład: Dachowy wentylator ATEX z silnikiem Ex e do odciągu gazów z komór fermentacyjnych.

Wnioski Końcowe

Wybór odpowiedniego wentylatora ATEX to nie tylko kwestia zgodności z normami, ale również gwarancja bezpieczeństwa życia i mienia, ciągłości produkcji oraz zgodności z przepisami prawa. Przed podjęciem decyzji zakupowej warto zwrócić uwagę na kilka istotnych aspektów.

✅ Kluczowe Wnioski z Artykułu

• Wentylatory ATEX są wymagane wszędzie tam, gdzie występuje atmosfera potencjalnie wybuchowa (gazy, pary, pyły)
• Ich konstrukcja musi być zgodna z dyrektywą 2014/34/UE, a oznaczenia Ex muszą jednoznacznie określać przeznaczenie do odpowiednich stref i grup wybuchowości
• Dobór urządzenia powinien być oparty na rzetelnej analizie ryzyka i klasyfikacji stref zagrożenia wybuchem
• W zależności od rodzaju zagrożenia – gazowego (G) lub pyłowego (D) – dobiera się inne wersje konstrukcyjne
• Wentylatory ATEX różnią się budową w zależności od medium, które mają przetłaczać (gaz, opary chemiczne, pyły, pary, biogaz)

🛒 Na Co Zwrócić Uwagę Przy Zakupie?

1. Certyfikaty i dokumentacja:
   • Sprawdź, czy dostawca dostarcza komplet dokumentów: deklarację zgodności, instrukcję ATEX, certyfikaty badań
   • Ważne: Tylko urządzenia z oznaczeniem Ex oraz numerem jednostki notyfikowanej są legalne do stosowania w strefach zagrożenia
2. Dobór według parametrów technicznych:
   • Przepływ powietrza (m³/h)
   • Spręż (Pa)
   • Typ konstrukcji (osiowy, promieniowy, dachowy, kanałowy)
   • Materiały wykonania odporne na medium i środowisko pracy
3. Indywidualne wykonania:
   • Wiele firm oferuje wentylatory ATEX wykonywane na zamówienie – warto rozważyć takie rozwiązanie, jeśli masz niestandardowe wymagania

🎯 Podsumowanie w Punktach

• Wybieraj tylko certyfikowane wentylatory zgodne z ATEX
• Dobieraj je zawsze pod kątem konkretnej strefy EX i medium
• Stawiaj na dostawców, którzy mają doświadczenie i zapewniają dokumentację
• Zadbaj o prawidłowy montaż, uziemienie i przeglądy okresowe
• Bezpieczeństwo w strefach zagrożenia wybuchem to nie opcja – to obowiązek